Văn hóa là một phạm trù phức tạp, vì vậy khi bạn trò chuyện với một người đến từ một nền văn hóa khác, bạn dễ phạm sai lầm và xúc phạm người đang trò chuyện với mình dù không cố ý.
Chuyện này hoàn toàn có thể xảy ra đặc biệt là khi bạn nói chuyện với người có nguồn gốc văn hóa Thổ dân, vì nhiều quan niệm sai lầm, bí ẩn, và định kiến về văn hóa Thổ dân vẫn tồn tại một cách đáng buồn ở Úc.
Daniel Teece-Johnson, đồng nghiệp NITV trong SBS đến từ bộ tộc Gomeroi đầy tự hào, đã chứng kiến nhiều trường hợp người Thổ dân bị xúc phạm trong xã hội Úc, và ông có thể giúp chúng ta giải mã những bí ẩn và xóa bỏ các quan niệm sai lầm về văn hóa và con người Thổ dân.
Dưới đây là năm điều cần tránh khi gặp gỡ những người bạn Thổ dân mới.
1. Cách gọi tên có thể xúc phạm
Người Thổ dân Úc thường được gọi là người ‘Thổ dân – Aboriginal’ hoặc người ‘Bản địa – Indigenous’, vì đây là những thuật ngữ được chấp nhận để sử dụng khi đề cập đến một người Bản địa.
Tuy nhiên, nhiều người có thể không biết rằng việc rút ngắn thuật ngữ ‘Aboriginal ‘ thành ‘Abo’ gây khó chịu cho người Thổ dân vì cách từ này đã được dùng trong quá khứ và được coi là một thuật ngữ xúc phạm, như ‘Koon’ hoặc ‘Boong’. Nói chung tốt nhất là tránh những từ xấu này.
Tốt hơn hết là hãy sử dụng các thuật ngữ được chấp nhận và tránh những từ thiếu tôn trọng, hãy hỏi người bạn Thổ dân hoặc đồng nghiệp của bạn, họ thuộc bộ tộc nào. Daniel giải thích việc hỏi một người bạn Thổ dân họ thuộc về dân tộc nào sẽ được ưu ái hơn, bởi vì “không phải tất cả người Thổ dân đều giống nhau”.
“Chúng tôi thuộc về nhiều dân tộc khác nhau, đa dạng với phong tục và ngôn ngữ riêng, nhiều bộ tộc hiện đã không còn nữa vì tác động tàn phá của quá trình thuộc địa hóa,” ông Daniel nói. “Có khoảng 250 ngôn ngữ Thổ dân còn lại từ 700 ngôn ngữ gốc”.
Gubbi Gubbi Traditional Owners. Source: Katie Bennett - Embellysh Photography
2. ‘Có bao nhiêu phần trăm trong người bạn là Thổ dân?’
Đó là một trong những câu hỏi gây khó chịu nhất cho người Thổ dân.
“Chuyện tôi là một Thổ dân đời thứ 16 hay 100 phần trăm Thổ dân không quan trọng,” Daniel nói. “Sự gắn kết của tôi với lãnh thổ và cộng đồng của tôi chính là một phần trong bản sắc của tôi”.
Vì vậy, nếu bạn muốn được tôn trọng và hiểu biết hơn về văn hóa Thổ dân, đừng hỏi câu đó. Đâu có quan trọng chuyện đó.
3. 'Người Thổ dân có nhà ở miễn phí'
Mặc dù có những chương trình chính phủ đưa ra để hỗ trợ các cộng đồng Thổ dân theo những cách nhất định, nhưng sự thật là không phải tất cả người Thổ dân đều nhận được nhà ở miễn phí từ chính phủ.
Nhiều Thổ dân sống trong các cộng đồng nghèo khó và trong tình trạng sự hỗ trợ quá ít ỏi đến không có sự hỗ trợ nào, cộng đồng của họ phải đối mặt với những thách thức của chính họ ở nhiều cấp độ.
Đối với một cá nhân sống trong những cộng đồng nơi cuộc sống có thể là một cuộc đấu tranh hàng ngày, và thậm chí với một người Thổ dân khá giả sống ở thành phố lớn, nếu bị nói vô mặt “Bạn được hưởng vì bạn nhận được những thứ miễn phí” thì đó là một sự xúc phạm nghiêm trọng. Câu nói đó làm trầm trọng thêm những tổn thương của họ, trong bối cảnh những chật vật trong cuộc đấu tranh và lịch sử người Thổ dân ở Úc.
Danny Teece-Johnson, NITV journalist from the Gomeroi nation. Source: SBS
4. Thiếu sự thừa nhận
Bạn có thể đã đến một sự kiện và ngay trước lễ khai mạc, bạn chứng kiến sự chào đón truyền thống của lãnh thổ hoặc sự thừa nhận của một quốc gia. Đó là lúc có một người đề cập đến những người chủ nhân đầu tiên của vùng đất hoặc khi một người Thổ dân thực hiện một nghi lễ đặc biệt để chào đón khán giả và sự kiện trên vùng đất truyền thống của họ.
“Bất cứ ai biết bất cứ điều gì về văn hóa Thổ dân đều biết chúng tôi gắn kết với vùng đất của mình như thế nào,” ông Daniel nói.
Vì vậy, khi bạn tổ chức một sự kiện, việc thể hiện tôn trọng cần làm là phải thừa nhận những người đã sống như một phần không thể tách rời của cảnh quan trong hàng thiên niên kỷ thông qua một sự thừa nhận về quốc gia, đó là một sự đề cập về những chủ nhân đầu tiên của vùng đất đáng trân trọng. Nếu có thể, và nếu sự kiện của bạn là một sự kiện lớn, thì nên thực hiện nghi thức chào đón truyền thống của lãnh thổ.
5. Chọn người thay mặt cho người Thổ dân
Có lẽ khó chịu nhất trong tất cả là hành động nói về người Thổ dân mà không có họ tham gia vào cuộc đối thoại.
“Chúng ta rất thường thấy, đặc biệt là trên các phương tiện truyền thông chính mạch, những người không-phải-là-người-Thổ-dân thảo luận về các vấn đề của Thổ dân mà không có các chuyên gia người Thổ dân hoặc người lãnh đạo Thổ dân tham gia,” ông Daniel nói. “Điều này gây thiệt hại cho người Thổ dân Úc vô cùng, vì thông tin sai lệch có thể dẫn đến phân biệt chủng tộc, định kiến và vẽ nên một bức tranh rất không chân thật về con người và văn hóa của chúng tôi.”
Còn đây là một mẹo nhỏ bỏ túi. Bất cứ khi nào bạn viết chữ ‘Aboriginal - Thổ dân’ luôn sử dụng chữ ‘A – T’ viết in hoa, tương tự khi viết ‘Indigenous – Bản địa’. Giống như vậy, hãy viết in hoa chữ đầu tiên trong tên của bất kỳ quốc gia hay dân tộc Bản địa nào, ví dụ ‘G’ khi viết ‘Gomeroi’. Đó là một dấu hiệu của sự tôn trọng.
Celeste Liddle addressing the massive crowd at the Melbourne march. Source: NITV News – Kris Flanders
