Δημήτρης Τσαλουμάς: Η σοφία και η ενόραση του μεγάλου Ελληνο-Αυστραλού ποιητή

Ο Δημήτρης Τσαλουμάς θεωρείται ένας από τους σπουδαιότερους Έλληνες ποιητές, το έργο του οποίου τιμήθηκε από την Αυστραλία και την ομογένειά της, αλλά όχι από την πατρίδα του την Ελλάδα

Dimitris Tsaloumas / Photo credits: Chris Tsaloumas & Antonis Baxevanidis

Το επεισόδιο αυτό της σειράς «Ποίηση στους Αντίποδες» είναι αφιερωμένo στον σπουδαιότερο Έλληνα ποιητή της Αυστραλίας, τοn Δημήτρη Τσαλουμά.

Θα ξεκινήσουμε με ένα προλεγόμενο στον πρόλογο του βιβλίου «Dimitris Tsaloumas: A voluntary exile / Μια εθελούσια εξορία», στο οποίο αναλύεται το συνολικό έργο του ομογενή ποιητή και το οποίο επιμελήθηκε η εκδότρια, πανεπιστημιακός και μελετήρια του έργου του Τσαλουμά, Ελένη Νίκα.

Πρόκειται για λόγια του Αυστραλού ποιητή και κριτικού, Kris Hemensley (Κρις Χέμενσλι), ο οποίος έγραψε τα εξής:

«...η ελληνική παροικία της Αυστραλίας έχει την δυνατότητα να βγάλει μέσα από τους κόλπους της ένα Ρίτσο ή ένα Σεφέρη».

Eleni Nickas, Dimitris Tsaloumas

«Για να επιτευχθεί αυτό πρέπει, πρώτον, οι Έλληνες να γράψουν και να δημοσιεύσουν εδώ στην Αυστραλία στα Ελληνικά αλλά και σε μετάφραση και, δεύτερον, η αγγλο-αυστραλιανή λογοτεχνική κοινότητα να πάρει από τη φλόγα τους».

Στο ίδιο πρόλογο, ο ομογενής κριτικός και πανεπιστημιακός Νίκος Παπαστεργιάδης γράφει πως «το να είναι κανείς Έλληνας της διασποράς δεν είναι μια απλή υπόθεση διαμονής έξω από τον ελλαδικό χώρο».

«Η πολυπλοκότητα αυτή», γράφει ο Νίκος Παπαστεργιάδης, «εντείνεται όταν ο ίδιος ο Τσαλουμάς δηλώνει ότι αισθάνεται μια βαθιά αγάπη για την Αυστραλία και για τη γλώσσας της, δηλαδή την Αγγλική».

Κάτι τέτοιο παραδέχτηκε και ο ποιητής στην εισήγησή του σε συνέδριο αλλοδαπών συγγραφέων που πραγματοποιήθηκε στους Δελφούς τον Αύγουστο του 1992.

Εκεί ο Τσαλουμάς είπε τα εξής:

Dimitris Tsaloumas at the Antipodes Festival, Melbourne, 1990 / Photo credit: Antonis Baxevanidis

«Μόνο με δύο γλώσσες μπορεί να αποδοθεί μια ζωή μοιρασμένη σε δύο κόσμους διαφορετικούς, και μόνο έτσι πετυχαίνεται η σύνθεση των σκόρπιων στοιχείων της διχοτομημένης σου υπόστασης».

Ο Δημήτρης Τσαλουμάς γεννήθηκε στη Λέρο το 1921. Τελείωσε το ελληνικό ημιγυμνάσιο και το ιταλικό γυμνάσιο στο νησί του και λίγο αργότερα, τα πρώτα χρόνια του πολέμου, το ιταλικό Κλασσικό Λύκειο της Ρόδου.

Ο νεοελληνιστής πανεπιστημιακός, λογοτέχνης και κριτικός της λογοτεχνίας Δρ Γιάννης Βασιλακάκος σε συνέντευξή του στο SBS αναφερόμενος στη ζωή και το έργο του Τσαλουμά είπε τα εξής για τον Τσαλουμά:

«Αναγκάστηκε να εκπατριστεί το 1952, σε ηλικία 31 ετών, κυρίως για να αποφύγει τις διώξεις της τότε εποχής, λόγω των πολιτικών του φρονημάτων. Ο ξεριζωμός – μια ούτως ή άλλως επώδυνη εμπειρία – είναι ακόμη πιο τραυματική όταν διανύει κανείς την τρίτη δεκαετία της ζωής του, όπως ο Τσαλουμάς».

Σπούδασε Αγγλική και Γαλλική Φιλολογία και δίδαξε ώς το 1982 στα κρατικά σχολεία μέσης εκπαίδευσης στη Μελβούρνη.

Δίδαξε, επίσης, σε διάφορα πανεπιστήμια ως επισκέπτης συγγραφέας.

Note by Nikos Kypraios, based on Tsaloumas Epigrams, 30. The painting is in the collection of Alexis Doundoulakis

Τιμήθηκε με έξι από τις σημαντικότερες διακρίσεις της Αυστραλίας τόσο για τα αγγλόγλωσσα βιβλία του, όσο και για έναν τόμο που μεταφράστηκε από τις ελληνικές του συλλογές από τον Philip Grundy με τον τίτλο The Observatory (Το παρατηρητήριο).

Ο αείμνηστος πανεπιστημιακός καθηγητής Κώστας Καστανάς (γνωστότερος ως Con Castan), μια εξέχουσα φυσιογνωμία στο χώρο της Αγγλικής γλώσσας και λογοτεχνίας και των Αυστραλιανών Σπουδών, είχε πάρει συνέντευξη από τον Τσαλουμά για το περιοδικό Outrider 1 το 1985.

Ο ποιητής σχολίασε την παρατήρηση του Καστανά πως «το έργο του Τσαλουμά μεταδίδει την αίσθηση του χαμού που επιφέρει το πέρασμα του χρόνου», ως εξής:

«Ίσως αυτό είναι ένα από τα πράγματα που με έχουν σώσει από την αισθηματολογία της νοσταλγίας, από το δακρύβρεχτο είδος».

«Πάντοτε είχε αυτή την αίσθηση του χαμού. Δεν ήμουν ικανός να το εντοπίσω με ακρίβεια και να το εξετάσω».

Greek-Australian actor Antonis Baxevanidis recites Tsaloumas' poetry / SBS Greek / Panos Apostolou

«Όμως το σκεφτόμουνα διαρκώς, αν και δεν κατέληγα σε συμπεράσματα, αφήνοντάς το να υπολανθάνει».

«Κι έπειτα χαίρομαι να βρίσκομαι σε μια τέτοια κατάσταση. Μου δημιουργεί το κατάλληλο ψυχολογικό κλίμα. Κάνει το νου μου να λειτουργεί με τον τρόπο που λειτουργεί. Μου ταιριάζει τέλεια, βρίσκομαι στο στοιχείο μου».

«Αν και ακαθόριστη αυτή η αίσθηση του χαμού, δεν παύει να είναι μια βαθιά αίσθηση χαμού ενός κόσμου που κάποτε ανήκε αλλά χωρίς να ξέρω πότε».

Ο ομογενής συγγραφέας και πανεπιστημιακός Μιχάλης Τσιανίκας, σε δοκίμιο που γράφτηκε το 1998 και δημοσιεύτηκε για πρώτη φορά το 1999, στο βιβλίο της Ελένης Νίκα «Dimitris Tsaloumas: a voluntary exile», αναφέρει τα εξής:

«Τα ποιήματα του Τσαλουμά δεν αναφέρονται άμεσα στην μεταναστευτική του εμπειρία. Ο ίδιος μάλιστα ο ποιητής σε συνεντεύξεις του τονίζει ότι δεν τον ενδιαφέρει το άμεσο μεταναστευτικό συναίσθημα, ο εύκολος ποιητικός λόγος, το ποιητικό κλισέ».

Poet Dimitris Tsaloumas / Credit: Chris Tsaloumas

«Έχει το δικό του προσωπικό τρόπο να αποδώσει το συναίσθημα της ζωής: ‘Κρίνω τη ζωή με τον δικό μου τρόπο’ δηλώνει συγκεκριμένα στην συνέντευξή του με τον Κώστα Καστανά».

Ακούμε ένα καταληλτικό σχόλιο του νεοελληνιστή πανεπιστημιακόού, λογοτέχνη και κριτικό της λογοτεχνίας Δρ Γιάννη Βασιλακάκο σε συνέντευξή του στο SBS αναφερόμενος στη ζωή και το έργο του Τσαλουμά είπε τα εξής για τον Τσαλουμά:

Ο κ. Βασιλακάκος λέει πως «αυτή η ιδιότυπη ελληνοαυστραλιανή ποιητική φωνή κατάφερε να βάλει στο χάρτη όχι μόνο την ελληνοαυστραλιανή, αλλά επίσης τη μεταναστευτική/πολυπολιτισμική ποίηση, εγκαινιάζοντας μια νέα εποχή στην αυστραλιανή λογοτεχνία, η οποία έως το 1983 ήταν κατ’ εξοχήν αγγλο-κελτική».

Ο κ. Βασιλακάκος συμπληρωσε πως «το ότι το έργο του αναγνωρίστηκε επίσημα από το δύστροπο λογοτεχνικό κατεστημένο της Αυστραλίας και, παράλληλα, αγκαλιάστηκε από το αυστραλιανό αναγνωστικό κοινό, κάθε άλλο παρά μικρό επίτευγμα είναι».

Dimitris Tsaloumas at the Antipodes Festival, Melbourne, 1990 / Photo: Credit Antonis Baxevanidis

Τον Φεβρουάριο του 2016, όταν έγινε γνωστό πως ο Δημήτρης Τσαλουμάς πέθανε ο Κυριάκος Αμανατίδης σε άρθρο του στην ομογενειακή εφημερίδα της Αυστραλίας «Νέος Κόσμος» έγραψε μεταξύ άλλων τα εξής:

«Μετά από 60 περίπου χρόνια στη Μελβούρνη, κατά τη διάρκεια των οποίων δημοσίευσε πάνω από 20 ποιητικές συλλογές, κάποιες στην ελληνική γλώσσα και άλλες στην αγγλική, ο Τσαλουμάς υπέκυψε στη νοσταλγία τα τελευταία χρόνια της μακρόχρονης ζωής του να τα ζήσει στην αγαπημένη του Λέρο».

Τα ποιήματα που θα ακούσουμε επιλέχθηκαν σε συνενόηση με την ομογενή εκδότρια, λογοτέχνιδα και μελετήτρια του έργου του Τσαλουμά, Ελένη Νίκα.

Στην απαγγελία των ποιημάτων του Δημήτρη Τσαλουμά βοήθησε ο καταξιωμένος ομογενής ηθοποιός Αντώνης Μπαξεβανίδης.

Προσκάλεσε το SBS Greek στην κατοικία του στη Μελβούρνη για την ηχογράφηση του επεισοδίου.

Συλλογές ποιημάτων του Δημήτρη Τσαλουμά / SBS Greek / Panos Apostolou

Ακούμε ποιήματα από τις συλλογές: «Γεράκι στη γούρνα», «Η Μαούνα», «Το Λιμάνι», «Εξορία» που υπάρχουν στο βιβλίο «Δίφορος Καρπός» - Πενήντα αγγλικά ποιήματα του Δημήτρη Τσαλουμά σε δεύτερη γραφή από τις Εκδόσεις Σοκόλη, το Διεθνές Κέντρο Λογοτεχνών και Μεταφραστών Ρόδου και τις Εκδόσεις Owl Publishing της Μελβούρνης, που κυκλοφόρησε το 2006.

Ποιήματα από τις συλλογές «Το Σπίτι με τους Ευκαλύπτους» και «Τα Περίεργα Τραγούδια του Κυρ-Γιάννη του Ρέμπελου» που περιλαμβάνονται στον τόμο που τιτλοφορείται «Δημήτρης Τσαλουμάς – Το Ταξίδι – Α’ Τόμος – 1963 – 1992» από τις Εκδόσεις Σόκολη και τις Εκδόσεις Owl Publishing της Μελβούρνης που κυκλοφόρησε το 1995.

Όπως και ποιήματα από τις συλλογές «Το Βιβλίο των Επιγραμμάτων» και «Επικαρπολογία» που περιλαμβάνονται στον τόμο «Δημήτρης Τσαλουμάς – Το Ταξίδι – Β’ Τόμος – 1963 – 1992» από τις Ε κδόσεις Σόκολη και των Εκδόσεων Owl Publishing της Μελβούρνης, που κυκλοφόρησε το 1995.

Συλλογές ποιημάτων του Δημήτρη Τσαλουμά / SBS Greek / Panos Apostolou